انقضای خون فروشی در گذر از ۴۹ سالگی
انجمن پارسیان: امروز چهل و نهمین سالروز تاسیس سازمان انتقال خون ایران است؛ سازمانی که تاسیسش گامی بود برای جمع شدن بساط دلالانِ خون و تخته شدن دکان های خون فروشی...
به گزارش انجمن پارسیان به نقل از ایسنا، سابقه نخستین تزریق خون در کشور ما به سالهای ابتدایی دهه ۲۰ هجری شمسی بازمی گردد؛ سال هایی که کمتر کسی ارزش خون و اهدای خون را می دانست و پیدا کردن خون داوطلبانه برای نجات جان بیماران دشوار بود.
به اذعان مسئولان سازمان انتقال خون، در سالهای دهه ۲۰ باتوجه به نوپا بودن طب انتقال خون و ناآشنا بودن اذهان عمومی با این مقوله، دریافت خون داوطلبانه برای تزریق به بیماران به سختی انجام می گرفت و راضی کردن افراد برای دادن خون عمدتاً به ابتکار عمل پزشک بستگی داشت و گفته می شود که در آن سال ها و شرایط آن زمان، بیمارستان های ارتش و مراکز جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران از نخستین مراکزی بودند که بصورت سیستماتیک به جمع آوری خون از میان اعضا و داوطلبان خود اقدام می کردند.
در این بین نیز به تدریج با شناخته شدن ارزش حیاتی تزریق خون در نجات بیماران و افزایش تجویز خون در مراکز درمانی، دیگر جمع آوری خون داوطلبان جوابگوی نیاز بیماران نبود و تنها راه چاره، پرداخت پول در مقابل دریافت خون بود.
«دایره مینا» و ماجرای خون فروشی فقرا بدین سان بود که پای دلالانِ خون به میان آمد و خرید و فروش خون باب شد و بنگاه هایی به وجود آمد که خون را در ازای پرداخت پولی ناچیز از مردم می خریدند و به بهایی گزاف به بیمارستان ها و مراکز درمانی می فروختند. قاعدتا مشتریان شان هم افراد بی بضاعت و خصوصاً معتادان و خیابان خواب ها بودند و البته مهم تر این که کنترلی بر سلامت و کیفیت این خون ها نیز نبود. جالب آنکه گفته می شود ضرب المثل هایی مثل «خون کسی را توی شیشه کردن» از همینجا وارد زبان فارسی شده اند.
وضعیت آن مقطع از خون فروشی و انتقال خون در کشور در فیلم «دایره مینا» ساخته داریوش مهرجویی به خوبی به تصویر کشیده شده است؛ فیلمی که تصویر سیاهی را از جامعه آن زمان نشان می داد و البته واکنش های زیادی را بدنبال داشت و پس از حدود سه سال توقیف، بالاخره پروانه نمایش گرفت و در تاسیس سازمان ملی انتقال خون هم بی تاثیر نبود.
سازمانی ملی و ختمِ دلالیِ خون در مجموع، خون فروشی، ترس از شیوع بیماریهای ناشی از خرید و فروش خون، نبود نظارت بر سلامت خون های اهدایی و یا خریداری شده و... موجب شد که طرح اولیه تأسیس یک سازمان مستقل برای ساماندهی سیستم تامین خون و فرآورده های خونی شکل گیرد؛ طرحی که به تدریج به تأسیس سازمان ملی انتقال خون در نهم مرداد ماه ۱۳۵۳ منتج شد و ختم ماجرای خون فروشی و تعطیلی بنگاه های واسطه از نخستین دستاوردهای این سازمان بود.
بر همین مبنا معرفی سازمان انتقال خون ایران به عنوان تنها متولی تهیه خون در کشور گامی بود برای متمرکز کردن و همسویی امکانات موجود در حوزه طب انتقال خون، بمنظور ارتقای کمی و کیفی در روند تامین خون و فراورده های خونی مورد نیاز؛ هدفی که همیشه به عنوان یکی از ارکان اصلی این سازمان مطرح بوده و مورد توجه قرار داشته است.
در عین حال، در آن سالها باتوجه به عدم آشنایی کافی اقشار مختلف جامعه با موضوع حیاتی اهدای خون؛ سیستم «جایگزینی خون» یعنی دریافت خون از آشنایان و بستگان فرد بیمار تنها راهکار موجود به نظر می رسید؛ سیستمی که تا سال ۷۶ همچنان پابرجا باقی ماند.
از خون گیری الزامی تا اهدای ۱۰۰ درصد داوطلبانه همین طور مسئولان، پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن هم هشت سال جنگ تحمیلی را دو نقطه عطف برای اهدای خون ایرانیان می دانند که فرصتی تازه را برای ترویج فرهنگ اهدای خون داوطلبانه رقم زد؛ بدین سان که مشارکت گروههای مختلف مردم برای تامین خون مورد نیاز مجروحین انقلاب و جنگ، فرصتی را پیش روی سازمان انتقال خون قرار داد تا بعدها بتواند هدف اهدای خون ۱۰۰ درصد داوطلبانه را با پشتوانه مردمی در کشور مستقر کند. به اذعان مسئولان انتقال خون کشور، هشت سال دفاع مقدس نقش بزرگی در حرکت به سمت اهدای خون داوطلبانه داشت؛ بطوریکه در مقایسه آمار اهدای داوطلبانه خون در دوران جنگ مشاهده می شود که در بعضی سال ها نسبت به سالهای پیش از جنگ، رشد اهدای خون چند برابری داشته ایم. بدین سبب از هشت سال جنگ تحمیلی هم به عنوان یکی از پدیده های تأثیرگذار در اهدای خون داوطلبانه ایرانیها نام برده می شود.
در مجموع یکی از سفارش های سازمان بهداشت جهانی اهدای خون داوطلبانه بود و در همین راستا در کشور ما هم اهدای خون جانشین و فامیلی، به صورتی بستر اهدای خون داوطلبانه را ایجاد کرد؛ بطوری که اهدای خون جانشین این بستر را فراهم نمود که خاستگاه الزامی خون دهی به سمت اهدای خون داوطلبانه رود، تابوی اهدای خون شکسته شود و نهایتاً هم نگاه مردم به اهدای خون تغییر کند.
و اما تضمین سلامت خون های اهدایی همزمان با گسترش فعالیت سازمان انتقال خون و رشد فزاینده جمعیت داوطلبان اهدای خون، ارتقای کیفیت فراورده های خونی و تضمین سلامت خون های اهدایی از اهمیت ویژه ای برخوردار شد. در همین راستا نیز در دهه ۸۰ میلادی بود که بحث مبتلاشدن به اچ آی وی و هپاتیت C بوسیله خون و فرآورده های خونی عنوان شد و دیدگاه ها را درباره ی انتقال خون تغییر داد. بدین سان بود که با شناسایی عوامل بیماری زای منتقله بوسیله خون مثل ویروس های هپاتیت بی و سی و همین طور اچ ـ آی ـ وی (HIV)، ارتقای سلامت فراورده های خونی جایگاه خاصی را در کارهای کنترل کیفی این سازمان به خود اختصاص داد.
بر همین مبنا هم به تدریج و همزمان با پیشرفت های چشم گیر علم پزشکی در حوزه طب انتقال خون، به کارگیری تکنولوژی روز دنیا در تمامی مراحل تامین فراورده های خونی از جذب و انتخاب اهداکنندگان تا انجام آزمایشات بررسی ویروسی روی تک تک کیسه های خونی، تهیه و نگهداری فراوردهای خونی و در نهایت ارسال فراورده به بانک خون های بیمارستانی کارنامه درخشانی را برای انتقال خون ایران رقم زده اند.
ضمن این که پیاده سازی سیاست های سازمان جهانی بهداشت، همچون حذف سیستم جایگزینی خون و جمع آوری خون از اهداکنندگان داوطلب، آزمایشات غربالگری خون، اهدای مستمر، سیستم خودحذفی محرمانه و... موقعیت ممتازی را برای سازمان انتقال خون ایران در میان کشورهای منطقه فراهم ساخته است.
بدین سان بود که با تاسیس سازمان ملی انتقال خون نخستین سیستم های اتوماسیون آزمایشگاهی به مراکز اهدای خون آمدند و پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم فرصت های خوبی برای ارتقا و توسعه کارهای این سازمان به وجود آمد؛ به عنوان مثال قانون تأسیس سازمان انتقال خون، از اقداماتی بود که پس از انقلاب اسلامی انجام و موجب شد که سازمان انتقال خون بتواند کارایی لازم را پیدا کند و برای دریافت استانداردهای اروپایی راه طولانی چندین ساله را طی نماید.
دسترسی به خون باکیفیت در سراسر کشور در مجموع در کشور با کوشش های انجام شده و با استقبال مردم در حوزه اهدای خون، در حوزه خون و فرآورده های خونی توانسته ایم استانداردهای در رابطه با خودکفایی را کسب نماییم و بر همین مبنا هم امروز به مدد ساختار قوی انتقال خون و بانکهای خون بیمارستانی که در اقصی نقاط کشور و در مراکز درمانی مستقرند، کمبود خون و فرآورده های آن وجود ندارد و مسئولان سازمان انتقال خون با تأکید بر عدالت در دسترسی به خونِ باکیفیت در سراسر کشور، اطمینان می دهند خونی که در تهران مصرف می شود با خون و فرآورده های خونی که در اقصی نقاط ایران استفاده می شود به لحاظ استاندارد و کیفیت تفاوتی ندارد.
در هر حال به اذعان دکتر جمالی - مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران، اهدای خون ۱۰۰درصد داوطلبانه در کشور از سال ۲۰۰۷ محقق شده و الان فاکتورهای اهدای خون در ایران همانند کشورهای پیشرفته است و سال قبل نیز در اهدای خون، کشور برتر آسیا شدیم.
از جانب دیگر سازمان انتقال خون به جهت تضمین سلامت خون های اهدایی، بر اهداکنندگان مستمر تاکید دارد و اعلام داشته که یک اهدا کننده مستمر خون می تواند جان نزدیک به ۵۰۰ نفر دیگر را نجات دهد و به همین جهت این افراد را سرداران گم نام سلامت می خواند.
سن اهدای خون و چالش سالمندی در همین راستا ذکر این نکته لازم است که به اذعان دکتر شبّر - مدیرکل انتقال خون استان تهران، «سن اهدای خون از ۱۸ سال تا ۶۵ سال و برای اهداکنندگان مستمر تا ۷۰ سال است» و این درحالیست که در دنیا با بحث سالمندی مواجهیم و این پدیده یکی از چالش های بزرگ مراکز انتقال خون دنیاست؛ چونکه بر اساس گزارش های سازمان های جهانی، سالمندی مصرف خون را به شدت افزایش می دهد؛ برای اینکه خیلی از بیماریها در دهه ۵۰ یا ۶۰ عمر اتفاق می افتد و این درحالی است که درصد زیادی از اتکای خون گیری نیز به جامعه سالمندان است و بدین سان با افزایش سالمندی، کم کم این افراد که البته بخش زیادی از آنها اهداکننده مستمر هستند، از چرخه اهدای خون خارج می شوند. بر همین مبنا هم است که بر ترویج فرهنگ اهدای خون به ویژه اهدای خون مستمر در جوانان تاکید می شود.
جمعیت ۵ درصدی زنان اهدا کننده خون همین طور در تمام دنیا جمعیت بیشتری از اهدا کنندگان خون را مردان می سازند و تقریباً تا ۹۰ درصد اهدا کنندگان خون آقایان هستند و این شرایط به دلیلهای مختلفی همچون شرایط جسمی خانم ها است که نگرانند کم خونی داشته باشند و خون اهدا نمی کنند. در ایران نیز آمار اهدای خون پایین بانوان به چالشی در امر انتقال خون بدل شده؛ این درحالیست که سلامت و کم خونی افراد در هنگام اهدای خون به شکل بسیار تخصصی بررسی می شود و در صورتیکه فرد شرایط اهدای خون نداشته باشد به هیچ عنوان از او خون گرفته نمی گردد. این در شرایطیست که در زمان دفاع مقدس خانم ها نیمی (۵۰ درصد) از نیاز به خون را در کشور تامین می کردند اما حالا به اذعان مسئولان امر جمعیت زنان هدا کننده خون شاید به ۵ درصد برسد.
در مجموع آقایان در یک سال ۴ مرتبه و خانم ها در یک سال ۳ مرتبه می توانند خون اهدا کنند. در هر بار اهدای خون نیز ۴۵۰ سی سی خون گرفته می شود و بدن هم به آسانی توانایی جبران این میزان خون گرفته شده را دارد و پس از ۴ هفته این مقدار خون در بدن بازسازی می شود.
O مثبت بیشترین نسبت نیاز و اهدای خون همین طور گروه خونی O مثبت بیشترین نسبت را در بُعد نیاز و اهداکنندگان دارد؛ چنانچه هم اکنون یک سوم ذخایر خونی در تهران گروه خونی O مثبت است. بطور کلی گروههای خونی مثبت فقط می توانند به گروههای مثبت خون اهدا کنند اما در مورد گروههای خونی منفی چنین نیست و این سبب می شود نیاز به گروههای خونی منفی بیشتر باشد. مسئولان سازمان انتقال خون در همین راستا تاکید دارند که این مساله نباید سبب عدم اهدای خون در گروه خاصی شود و بر همین مبنا هم همیشه از مردم می خواهند فارغ از گروه خونی خود برای اهدای خون مراجعه کنند.
فرآوری خون های اهدایی و احصاء سه فرآورده در ادامه نیز ذکر این نکته لازم است که با فرآوری هایی که روی هر واحد خون اهدایی صورت می گیرد، سه فرآورده احصا می شود که شامل گلبول های قرمز، پلاسما و پلاکت است. گلبول های قرمز برای کسانی که نیاز به خون دارند، پلاسما برای دارو و شاخصهای انعقادی و پلاکت نیز برای کسانی که گرفتار افت پلاکت هستند مانند کسانی که تحت شیمی درمانی هستند، استفاده می شود. بر این اساس یک واحد خون که شامل ۴۵۰ سی سی است به ۳ فرآورده دیگر تبدیل می شود و هرکدام از آنها می تواند جان یک نفر را نجات دهد. این درحالیست که در گذشته روند به این شکل نبود و یک واحد خون که اهدا می شد کل آن هم تزریق می شد و تنها می توانست به یک انسان کمک نماید.
عمر سه روزه پلاکت در این بین اما مسئولان سازمان انتقال خون بر اهدای پلاکت خون تاکید ویژه ای دارند؛ چونکه گلبول قرمز یک ماه و پلاسما مدت زمان بیشتری قابلیت نگهداری دارند؛ در صورتیکه عمر پلاکت ها سه روز است و در بیمارستان ها بسیار مورد نیاز است؛ بنا بر این هم تاکید دارند که مردم تنها به ذخایر خوب خونی توجه نکنند و بدانند در مورد پلاکت های خونی نیاز مداوم وجود دارد. پلاکت نیز برای مبتلایان به سرطان خون، کسانی که تحت شیمی درمانی هستند و یا بیماران پیوندی استفاده می شود و اهمیت بسیار بالایی در انعقاد خون دارد.
بررسی سلامت خون های اهدایی هم تراز با جهان در هر حال ایران حالا در غربالگری و بررسی سلامت خون های اهدایی در بالاترین سطح علمی قرار دارد و آزمایشات علمی با دستگاه های بسیار پیشرفته و پرسنل آموزش دیده صورت می گیرد. بدین سان ۱۰۰ درصد خون های اهدایی در امتداد پیش گیری از انتقال عفونت های منتقله بوسیله خون، غربالگری می شوند و بر همین مبنا هم به اذعان مدیرعامل سازمان انتقال خون، «عفونت های هپاتیت B، C و HIV در بین اهداکنندگان خون کشورمان، در میان کشورهای شرق مدیترانه پایین ترین میزان شیوع را دارد.» و بدین سان در حوزه سلامت خون و فرآوردهای خونی، دستاوردهای بسیار خوبی در کشور داشته ایم.
البته ایران هم مانند سایر کشورهای دنیا تا به امروز نتوانسته با آزمایشات، تمام غربالگری های ممکن را انجام دهد؛ چونکه شناسایی برخی بیماریها نیازمند گذر زمان هستند؛ بدین سبب به مصاحبه پزشکی و معاینه پیش از اهدای خون بسیار اهمیت داده می شود؛ به عنوان مثال اگر فرد سابقه سفر به مناطق خاصی از جهان را داشته باشد به او سفارش می شود بعد از ۳ تا ۶ ماه بعد برای اهدای خون مراجعه کند تا اگر به بیماری خاصی مبتلا شده بتوان این مساله را متوجه شد.
اعلام وجود بیماری خاص به اهدا کنندگان خون از طرف دیگر اگر بعد از آزمایشاتی که بر خون اهدا شده توسط افراد صورت می گیرد، مشخص شود که فرد به بیماری خاصی مبتلا است که شاید خودش هم از آن ناآگاه باشد، این مساله طی برقراری تماس به اطلاع فرد می رسد. بدین سبب علت تاکید برای به همراه داشتن کارت ملی در مراجعه اول اهدای خون این است که بانک اطلاعاتی انتقال خون از وی تکمیل شود تا در صورت بروز چنین مشکلاتی بتوانند اطلاع رسانی های لازم را انجام دهند.
ورود انتقال خون ایران به حوزه های نوین پزشکی در عین حال سازمان انتقال خون ایران طی سال ها فعالیت به حوزه های نوین پزشکی نیز ورود داشته است؛ به عنوان مثال بانک خون بند ناف سازمان انتقال خون ایران در سال ۱۳۸۹ افتتاح شد و به اذعان دکتر جمالی – مدیرعامل این سازمان، هم اکنون حدود ۴۰۰۰ واحد خون بند ناف ذخیره دارد که با تعداد سلول یک میلیارد جزو بالاترین استانداردهای دنیا است.
استحصال پلاسما و دستیابی ایران به فناوری تولید داروهای مشتق از پلاسما از دیگر دستاوردهایی است که به مدد انتقال خون قوی در کشور حاصل شده و مدیرعامل سازمان انتقال خون در این زمینه اعلام نموده است که یک شرکت پالایشگر داخلی به فنآوری تولید داخلی داروهای مشتق از پلاسما دست یافته و در فاز اول موفق به تولید آلبومین و IVIG با پلاسمای ایرانی شده است و توسعه پالایشگاه های پلاسما و دستیابی به فناوری تولید داخلی تمامی داروهای مشتق از پلاسما، در دستور کار سیستم سلامت کشور است.
خون و فرآورده های خونی؛ نیاز همیشگی مراکز درمانی در هر حال مسئولان سازمان انتقال خون بر حفظ ذخایر خون و فرآورده های خونی تاکید دارند و معتقدند که در بعضی ایام سال به ویژه در استان تهران به علت وجود مراکز ارجاعی، بدنبال افزایش اعمال جراحی، مصرف خون نیز افزایش خواهد یافت و یا تحت تاثیر عواملی نظیر سرما یا روزه داری و آلودگی هوا و... ممکنست مراجعه برای اهدای خون کم شود و این شرایط جدا از بیمارانی است که نیاز روزانه به خون دارند و باید خون دریافت کنند؛ در همین راستا نیز بارها عنوان کرده اند که مردم همچنان اهدای خون را جدی بگیرند تا وضعیت مطلوب ذخایر خونی پایدار بماند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب